Аналитика и интервью / Статья
"У адвакацкім бюро да рэформы ў нас ўзаемаадносіны былі вельмі цесныя - вось дзе быў калектыў!"
Опубликовано 31 октября 2023 года
У перыяд існавання незалежных медыя, да пачатку актыўнага маніторынгу сацыяльных сетак адвакаты выказвалі свае перажыванні і турботы ў персанальных блогах, у інтэрв'ю СМІ.
У цяперашні час у адкрытых крыніцах не пакідаецца ніякіх сведчанняў, помнікаў эпохі пост-2020 перыяду, якія б дакументавалі настроі адвакатаў і характарызавалі б, чым жывуць адвакаты сёння. Таму мы лічым неабходным узяцца публікаваць персанальныя апавяданні адвакатаў пра сённяшняе сваё жыццё.
Гэтым матэрыялам працягваем серыю "зрэзу настрояў".
У цяперашні час у адкрытых крыніцах не пакідаецца ніякіх сведчанняў, помнікаў эпохі пост-2020 перыяду, якія б дакументавалі настроі адвакатаў і характарызавалі б, чым жывуць адвакаты сёння. Таму мы лічым неабходным узяцца публікаваць персанальныя апавяданні адвакатаў пра сённяшняе сваё жыццё.
Гэтым матэрыялам працягваем серыю "зрэзу настрояў".
Калі Вы з'яўляецеся дзейным адвакатам, або нядаўна Вас пазбавілі ліцэнзіі і ўспаміны пра адвакатуру яшчэ свежыя, прапануем паўдзельнічаць у напісанні гісторыі і Вам, фіксуючы сённяшнюю атмасферу для будучых пакаленняў сваіх калег. Для гэтага напішыце нам на defendersbelarus@gmail.com і мы дашлем Вам спіс пытанняў. Ананімнасць гарантуем.
Адвакат
пазбаўлены ліцэнзіі
Пра тое, што дазваляе заставацца ў адвакатуры
Атрымліваць задавальненне ад таго, чым ты займаешся, - гэта важны складнік для любой актыўнасці. Задавальненне ад адвакацкай дзейнасці атрымліваюць далёка не ўсе калегі, ведаю дакладна, яно і разумела, бо па сутнасці праца адваката – гэта забраць праблему кліента і вырашыць яе. Праца вельмі важная, амаль лекарская!
Пазітыўныя моманты – гэта, безумоўна, калі твае намаганні ў выніку дапамаглі кліенту, і тут важна адзначыць, што перамога ў нашай справе – гэта толькі частка поспеху, бо трэба давесці справу да фіналу, а таксама атрымаць добры водгук ад кліента. Але пазітыў – гэта не толькі перамогі, але і адносіны з кліентам, калегамі. Бывалі справы, калі ты біўся як мядзведзь, быў упэўнены ў моцы пазіцыі і доказаў, а ў выніку атрымліваў абсурднае рашэнне. У такія моманты захаваць веру ў сябе і прафесію дапамагае падтрымка кліента і добрыя словы калег.
Былі думкі пра змену роду дзейнасці, гэта даволі стандартная з'ява, бо пішуць жа, што трэба кожныя 5 гадоў мяняць працу. Але немагчыма было пакінуць сваіх кліентаў без юрыдычнай падтрымкі, немагчыма ў адзін дзень перакрэсліць больш за 10 гадоў юрыдычнай практыкі і больш за 5 гадоў юрыдычнай адукацыі. Насамрэч, першы фактар быў для мяне галоўным. Хацелася (нават калі гэта прагучыць наіўна) сваёй праваабарончай дзейнасцю змяніць краіну, дзе "не да законаў" і дзе "словы 'правы чалавека' – ворагі грамадства", на краіну, дзе вяршынства права!
Асабіста ў мяне ніколі не было думак пра наступствы для сабе як вынік маёй працы. Я бачыў запыт кліента і абавязан быў прафесійна аказаць юрыдычную дапамогу. Пасля 2020 года мяне пыталіся калегі і кліенты: "А Вы не баіцеся?" Заўсёды адказваў: "Не, інакш працаваць немагчыма, а я хачу і павінен рабіць сваю працу аддана". Як зараз працуюць калегі – дакладна не ведаю, але чуў пра тое, што па асобных крымінальных справах стала ўжо цяжка знайсці абаронцу.
Пра юрыдычную кансультацыю і атмасферу ў калектыве
У 2021 годзе прыйшлося перайсці ў кансультацыю, бо інакш немагчыма было працаваць, а бюро было ліквідавана. Насамрэч нічога асабліва псіхалагічна страшнага не адбывалася, стандартны перыяд адаптацыі як на новым месцы працы. Адносіны былі працоўныя. Мяне "адправілі ў высылку" больш за 100 км ад месца жыхарства, і кіраўніцтва кансультацыі разумела абсурднасць такога рашэння. У выніку я ездзіў у кансультацыю толькі некалькі раз на месяц: на дзяжурства, на справаздачу і па вызавах па арт. 46.
Кажучы пра сябе, я да канца не адаптаваўся ў юркансультацыі пасля пераходу ў выніку рэформы 2021 года, можа таму ўрэшце страціў ліцэнзію.
Да 2021 года не працаваў у кансультацыях, і тое, што я ўбачыў у 2 кансультацыях, на маю думку нельга назваць калектывам. Гэта хутчэй кангламерат адвакатаў, дзе кожны працуе сам на сябе і трошкі "служыць дзяржаве" (менавіта так мне сказалі, калі накіроўвалі па справах з абавязковым удзелам адваката па якіх адмовіліся ісці астатнія). У той жа час у адвакацкім бюро да рэформы ў нас ўзаемаадносіны былі вельмі цесныя, мы рабілі агульныя праекты, працавалі калектыўна над справамі, добра камунікавалі, праводзілі сумесныя мерапрыемствы - вось дзе быў калектыў! Калі працаваў у бюро быў цікавы выпадак: мяне запрашалі перайсці ў буйную юрыдычную кампанію, адмовіў ім. Пытаюцца: "Пры якой умове вы б далучыліся да нашай кампаніі?" Адказаў шчыра, чым вельмі здзівіў HR-спецыяліста: "Толькі калі не будзе нашага сучаснага калектыву".
Безумоўна, нават зараз ёсць калегі і іх падтрымка, гэта вельмі карысна. Зараз амаль ужо не засталося калег з ліку адвакатаў з ліцэнзіяй, што наводзіць на сумныя думкі, бо большасць з калег – гэта сапраўдныя прафесіяналы з вялікім досведам і сумленнымі каштоўнасцямі. У нас ёсць добрыя прыклады, якім павінен быць адвакат, але, на жаль, такія людзі зараз у турме, за мяжой, без ліцэнзіі. Нягледзячы на складаныя ўмовы, пэўная колькасць калег застаецца ў юрыспрудэнцыі і мае надзею на добрую будучыню. Бо калі ёсць такія нязломныя і прынцыповыя адвакаты, нічога не скончана!
Пра змену стаўлення да адвакатаў з боку органаў і кліентаў
Як кажуць больш дасведчаныя калегі пасля падзей 2006, 2010, мы ўсё гэта ўжо праходзілі. Толькі тэрмін рэпрэсій і іх маштаб былі значна меншыя, а яшчэ не было настолькі даступных сродкаў інфармацыі, таму шмат каму магло падацца, што толькі з 2020 года пачалося нешта раней невядомае. Але, на жаль, "новае - гэта добра забытае старое"…
Трэба прызнаць, што суд, які адбываецца па палітычных справах, - гэта, па сутнасці, дэпартамент сілавых структур. Негатыўнае і непаважлівае стаўленне да адвакатаў з боку суду - гэта працяг такога ж стаўлення з боку МУС, СК, пракуратуры. Мы сваёй працай перашкаджаем ім ствараць тое бяспраўе, якое загорнутае ў абгортку "судовага працэсу". Таму азнаямленне з судовымі справамі адбываецца без фотаздымкаў, хадайніцтвы адхіляюцца, доказы не прымаюцца, пытанні здымаюцца…
Трэба асобна сказаць пра розныя ўстановы. Так, напрыклад, па адміністрацыйных справах з палітычным матывам абаронца фактычна не можа трапіць да кліента ў ІЧУ і ЦІП, хоць па заканадаўству такая магчымасць павінна прадстаўляцца. З доступам да асуджаных у калоніі і турмы таксама ёсць перашкода на наведванне адвакатамі асобных палітычных вязняў, якія зараз па сутнасці знаходзяцца ў становішчы інкаммунікада, зноў такі супраць нормаў заканадаўства. З доступам у СІЗА, як правіла, такіх сістэмных праблемаў няма, але застаецца праблема з забеспячэннем канфідэнцыйнасці сустрэч. Усе зазначаныя праблемы вядомыя і кіраўніцтву адвакатуры, і кіраўніцтву саміх устаноў, і пракуратуры, але яны не толькі не вырашаюцца для забеспячэння права на атрыманне юрыдычнай дапамогі, а наадварот, узнікаюць усё новыя і новыя абмежаванні і перашкоды, гэта наўмысная палітыка паводзін з адвакатамі.
Што датычыцца кліентаў, то аб'ём і змест запытаў змяніліся. Да 2020 года, працуючы ў большасці з бізнесам па гаспадарчых і ў меншасці па адміністратыўных справах, заўважыў, што пасля жніўня 2020м бізнес значна меней звяртаўся да адвакатаў (тут і кавід, і рэлакацыя, і прыпыненне інвестыцыйных праектаў, і прамыя рэпрэсіі), а вось колькасць адміністратыўных і крымінальных спраў павялічылася (рэпрэсіі супраць грамадства, палітычны пераслед, пераход у кансультацыі з абавязковым прадстаўніцтвам па крымінальных справах). У цэлым як асабіста, так і па думках калег адзначыў бы памяншэнне колькасці запытаў.
Узровень даверу кліентаў дакладна змяніўся, бо калі шукаюць адваката, не раз чуў, як просяць "толькі не дзяржаўнага" абаронцу. У гэтым кароткім выразе шмат інфармацыі пра стаўленне грамадзян да сістэмы адвакатуры. Адвакаты на сам рэч ёсць розныя, і зараз, калі нас пытаюцца наконт адмысловага абаронцы, мы збіраем меркаванні калег (ці не было дзіўных учынкаў? ці мае кампетэнцыю па пытанні? ці не супрацоўнічае з органамі?). Ёсць у грамадзян пэўны недавер да абаронцаў па прызначэнні, калі прадстаўніцтва абавязкова, таму імкнуцца адшукаць праверанага адваката па дамове. Іншы раз такія дзеянні абгрунтаваныя, бо калі абаронца без дастатковых падстаў пераконвае кліента і настойвае на прызнанні яго віны, або не жадае камунікаваць з кліентам, яго роднымі, то недавер з'яўляецца імгненна.
Дабрасумленны адвакат па адміністрацыйных і крымінальных справах палітычнага пераследу робіць шмат працы: гэта не толькі падтрымка камунікацыі паміж падабаронным і яго роднымі, фіксацыя і адказ на парушэнне правоў падабароннага, рэкамендацыі па стратэгіі абароны, тлумачэнне цяперашняга становішча па справе і магчымых наступстваў, але у першую чаргу падрыхтоўка і прадстаўніцтва кліента у судзе, на працэсуальных дзеяннях. Нягледзячы на гэта, можна пачуць у грамадстве "навошта гэтыя адвакаты, яны ж толькі грошы цягнуць, а сэнсу ў іх няма", "адвакаты толькі дапамагаюць сістэме".
"Прававы дэфолт", калі абаронца не мае магчымасці з дапамогай прававых сродкаў эфектыўна абараніць кліента, - гэта дадатковы бар'ер не толькі для нашай працы, абароны правоў кліентаў, а і для даверу да адвакатуры і яе статусу ў грамадстве.
Бывае і такое, што кліент баіцца ці не хоча казаць усю праўду па абставінах справы адвакату. "Кліент заўсёды падманвае!" – казаў адзін мой калега. Гэта, безумоўна, не на 100% так, але мы заўседы гатовыя да нечанасцяў, былі вельмі наглядныя прыклады такіх неспадзяванак. Але ў асноўным, асабліва калі ты ўжо працуеш з кліентам пэўны час, давер павялічваецца, нягледзячы на немагчымасць размаўляць у канфідэнцыйных абставінах.
Атрымліваць задавальненне ад таго, чым ты займаешся, - гэта важны складнік для любой актыўнасці. Задавальненне ад адвакацкай дзейнасці атрымліваюць далёка не ўсе калегі, ведаю дакладна, яно і разумела, бо па сутнасці праца адваката – гэта забраць праблему кліента і вырашыць яе. Праца вельмі важная, амаль лекарская!
Пазітыўныя моманты – гэта, безумоўна, калі твае намаганні ў выніку дапамаглі кліенту, і тут важна адзначыць, што перамога ў нашай справе – гэта толькі частка поспеху, бо трэба давесці справу да фіналу, а таксама атрымаць добры водгук ад кліента. Але пазітыў – гэта не толькі перамогі, але і адносіны з кліентам, калегамі. Бывалі справы, калі ты біўся як мядзведзь, быў упэўнены ў моцы пазіцыі і доказаў, а ў выніку атрымліваў абсурднае рашэнне. У такія моманты захаваць веру ў сябе і прафесію дапамагае падтрымка кліента і добрыя словы калег.
Былі думкі пра змену роду дзейнасці, гэта даволі стандартная з'ява, бо пішуць жа, што трэба кожныя 5 гадоў мяняць працу. Але немагчыма было пакінуць сваіх кліентаў без юрыдычнай падтрымкі, немагчыма ў адзін дзень перакрэсліць больш за 10 гадоў юрыдычнай практыкі і больш за 5 гадоў юрыдычнай адукацыі. Насамрэч, першы фактар быў для мяне галоўным. Хацелася (нават калі гэта прагучыць наіўна) сваёй праваабарончай дзейнасцю змяніць краіну, дзе "не да законаў" і дзе "словы 'правы чалавека' – ворагі грамадства", на краіну, дзе вяршынства права!
Асабіста ў мяне ніколі не было думак пра наступствы для сабе як вынік маёй працы. Я бачыў запыт кліента і абавязан быў прафесійна аказаць юрыдычную дапамогу. Пасля 2020 года мяне пыталіся калегі і кліенты: "А Вы не баіцеся?" Заўсёды адказваў: "Не, інакш працаваць немагчыма, а я хачу і павінен рабіць сваю працу аддана". Як зараз працуюць калегі – дакладна не ведаю, але чуў пра тое, што па асобных крымінальных справах стала ўжо цяжка знайсці абаронцу.
Пра юрыдычную кансультацыю і атмасферу ў калектыве
У 2021 годзе прыйшлося перайсці ў кансультацыю, бо інакш немагчыма было працаваць, а бюро было ліквідавана. Насамрэч нічога асабліва псіхалагічна страшнага не адбывалася, стандартны перыяд адаптацыі як на новым месцы працы. Адносіны былі працоўныя. Мяне "адправілі ў высылку" больш за 100 км ад месца жыхарства, і кіраўніцтва кансультацыі разумела абсурднасць такога рашэння. У выніку я ездзіў у кансультацыю толькі некалькі раз на месяц: на дзяжурства, на справаздачу і па вызавах па арт. 46.
Кажучы пра сябе, я да канца не адаптаваўся ў юркансультацыі пасля пераходу ў выніку рэформы 2021 года, можа таму ўрэшце страціў ліцэнзію.
Да 2021 года не працаваў у кансультацыях, і тое, што я ўбачыў у 2 кансультацыях, на маю думку нельга назваць калектывам. Гэта хутчэй кангламерат адвакатаў, дзе кожны працуе сам на сябе і трошкі "служыць дзяржаве" (менавіта так мне сказалі, калі накіроўвалі па справах з абавязковым удзелам адваката па якіх адмовіліся ісці астатнія). У той жа час у адвакацкім бюро да рэформы ў нас ўзаемаадносіны былі вельмі цесныя, мы рабілі агульныя праекты, працавалі калектыўна над справамі, добра камунікавалі, праводзілі сумесныя мерапрыемствы - вось дзе быў калектыў! Калі працаваў у бюро быў цікавы выпадак: мяне запрашалі перайсці ў буйную юрыдычную кампанію, адмовіў ім. Пытаюцца: "Пры якой умове вы б далучыліся да нашай кампаніі?" Адказаў шчыра, чым вельмі здзівіў HR-спецыяліста: "Толькі калі не будзе нашага сучаснага калектыву".
Безумоўна, нават зараз ёсць калегі і іх падтрымка, гэта вельмі карысна. Зараз амаль ужо не засталося калег з ліку адвакатаў з ліцэнзіяй, што наводзіць на сумныя думкі, бо большасць з калег – гэта сапраўдныя прафесіяналы з вялікім досведам і сумленнымі каштоўнасцямі. У нас ёсць добрыя прыклады, якім павінен быць адвакат, але, на жаль, такія людзі зараз у турме, за мяжой, без ліцэнзіі. Нягледзячы на складаныя ўмовы, пэўная колькасць калег застаецца ў юрыспрудэнцыі і мае надзею на добрую будучыню. Бо калі ёсць такія нязломныя і прынцыповыя адвакаты, нічога не скончана!
Пра змену стаўлення да адвакатаў з боку органаў і кліентаў
Як кажуць больш дасведчаныя калегі пасля падзей 2006, 2010, мы ўсё гэта ўжо праходзілі. Толькі тэрмін рэпрэсій і іх маштаб былі значна меншыя, а яшчэ не было настолькі даступных сродкаў інфармацыі, таму шмат каму магло падацца, што толькі з 2020 года пачалося нешта раней невядомае. Але, на жаль, "новае - гэта добра забытае старое"…
Трэба прызнаць, што суд, які адбываецца па палітычных справах, - гэта, па сутнасці, дэпартамент сілавых структур. Негатыўнае і непаважлівае стаўленне да адвакатаў з боку суду - гэта працяг такога ж стаўлення з боку МУС, СК, пракуратуры. Мы сваёй працай перашкаджаем ім ствараць тое бяспраўе, якое загорнутае ў абгортку "судовага працэсу". Таму азнаямленне з судовымі справамі адбываецца без фотаздымкаў, хадайніцтвы адхіляюцца, доказы не прымаюцца, пытанні здымаюцца…
Трэба асобна сказаць пра розныя ўстановы. Так, напрыклад, па адміністрацыйных справах з палітычным матывам абаронца фактычна не можа трапіць да кліента ў ІЧУ і ЦІП, хоць па заканадаўству такая магчымасць павінна прадстаўляцца. З доступам да асуджаных у калоніі і турмы таксама ёсць перашкода на наведванне адвакатамі асобных палітычных вязняў, якія зараз па сутнасці знаходзяцца ў становішчы інкаммунікада, зноў такі супраць нормаў заканадаўства. З доступам у СІЗА, як правіла, такіх сістэмных праблемаў няма, але застаецца праблема з забеспячэннем канфідэнцыйнасці сустрэч. Усе зазначаныя праблемы вядомыя і кіраўніцтву адвакатуры, і кіраўніцтву саміх устаноў, і пракуратуры, але яны не толькі не вырашаюцца для забеспячэння права на атрыманне юрыдычнай дапамогі, а наадварот, узнікаюць усё новыя і новыя абмежаванні і перашкоды, гэта наўмысная палітыка паводзін з адвакатамі.
Што датычыцца кліентаў, то аб'ём і змест запытаў змяніліся. Да 2020 года, працуючы ў большасці з бізнесам па гаспадарчых і ў меншасці па адміністратыўных справах, заўважыў, што пасля жніўня 2020м бізнес значна меней звяртаўся да адвакатаў (тут і кавід, і рэлакацыя, і прыпыненне інвестыцыйных праектаў, і прамыя рэпрэсіі), а вось колькасць адміністратыўных і крымінальных спраў павялічылася (рэпрэсіі супраць грамадства, палітычны пераслед, пераход у кансультацыі з абавязковым прадстаўніцтвам па крымінальных справах). У цэлым як асабіста, так і па думках калег адзначыў бы памяншэнне колькасці запытаў.
Узровень даверу кліентаў дакладна змяніўся, бо калі шукаюць адваката, не раз чуў, як просяць "толькі не дзяржаўнага" абаронцу. У гэтым кароткім выразе шмат інфармацыі пра стаўленне грамадзян да сістэмы адвакатуры. Адвакаты на сам рэч ёсць розныя, і зараз, калі нас пытаюцца наконт адмысловага абаронцы, мы збіраем меркаванні калег (ці не было дзіўных учынкаў? ці мае кампетэнцыю па пытанні? ці не супрацоўнічае з органамі?). Ёсць у грамадзян пэўны недавер да абаронцаў па прызначэнні, калі прадстаўніцтва абавязкова, таму імкнуцца адшукаць праверанага адваката па дамове. Іншы раз такія дзеянні абгрунтаваныя, бо калі абаронца без дастатковых падстаў пераконвае кліента і настойвае на прызнанні яго віны, або не жадае камунікаваць з кліентам, яго роднымі, то недавер з'яўляецца імгненна.
Дабрасумленны адвакат па адміністрацыйных і крымінальных справах палітычнага пераследу робіць шмат працы: гэта не толькі падтрымка камунікацыі паміж падабаронным і яго роднымі, фіксацыя і адказ на парушэнне правоў падабароннага, рэкамендацыі па стратэгіі абароны, тлумачэнне цяперашняга становішча па справе і магчымых наступстваў, але у першую чаргу падрыхтоўка і прадстаўніцтва кліента у судзе, на працэсуальных дзеяннях. Нягледзячы на гэта, можна пачуць у грамадстве "навошта гэтыя адвакаты, яны ж толькі грошы цягнуць, а сэнсу ў іх няма", "адвакаты толькі дапамагаюць сістэме".
"Прававы дэфолт", калі абаронца не мае магчымасці з дапамогай прававых сродкаў эфектыўна абараніць кліента, - гэта дадатковы бар'ер не толькі для нашай працы, абароны правоў кліентаў, а і для даверу да адвакатуры і яе статусу ў грамадстве.
Бывае і такое, што кліент баіцца ці не хоча казаць усю праўду па абставінах справы адвакату. "Кліент заўсёды падманвае!" – казаў адзін мой калега. Гэта, безумоўна, не на 100% так, але мы заўседы гатовыя да нечанасцяў, былі вельмі наглядныя прыклады такіх неспадзяванак. Але ў асноўным, асабліва калі ты ўжо працуеш з кліентам пэўны час, давер павялічваецца, нягледзячы на немагчымасць размаўляць у канфідэнцыйных абставінах.
